در دنیای پرمشغلهی امروز، کنار کودک بودن فقط به معنی حضور فیزیکی نیست؛ چیزی که واقعاً تأثیر میگذارد، کیفیت حضور والد است. این همان چیزی است که در CPRT (Child-Parent Relationship Therapy) نیز پایهگذاری شده است: ایجاد زمانِ باکیفیت، کوتاه اما واقعی و معنادار بین والد و کودک.
وقت کیفی باعث میشود کودک احساس امنیت، اعتماد و ارزشمندی کند و روابط والد و فرزند عمیقتر شود. CPRT نشان میدهد، حتی ۵ تا ۲۰ دقیقه زمان روزانه با حضور کامل، بدون سرزنش و با فعالیت به انتخاب کودک، میتواند رفتارهای چالشبرانگیز کودک را کاهش دهد و مهارتهای اجتماعی و هیجانی او را تقویت کند.
نویسنده: گری ال. لندرت
مترجم:پگاه دوستی (دوره ی دکتری تخصصی روانشناسی )
تفاوت وقت کیفی با وقت گذراندن سطحی
- وقت سطحی: والد ممکن است کنار کودک باشد اما ذهنش جای دیگری است؛ گوشی، تلویزیون یا کارهای نیمهتمام توجه او را تقسیم کردهاند.
- وقت کیفی/CPRT: کیفیت حضور مهم است؛ حتی چند دقیقه حضور واقعی، اثرگذارتر از ساعتها کنار کودک بودن با ذهن مشغول است.
چگونه وقت کیفی را عملی کنیم؟ (CPRT در عمل)
۱) زمان را از قبل مشخص و اعلام کنید:
وقت کیفی باید زمان مشخص، کوتاه و قابل پیشبینی داشته باشد. بهتر است هر روز یا چند روز در هفته، در ساعت نسبتاً ثابتی انجام شود.
- مدت پیشنهادی: ۵ تا ۱۵ دقیقه برای کودکان خردسال، تا ۲۰ دقیقه برای سنین بالاتر
- مثال: «هر روز بعد از عصرانه، ۱۰ دقیقه وقت مخصوص توست»
اعلام زمان به کودک باعث میشود:
- احساس امنیت و انتظار مثبت شکل بگیرد.
- کودک بداند این زمان حتماً به او تعلق دارد.
- نیاز به جلب توجه منفی کاهش پیدا کند.
نکته مهم: کوتاه اما منظم بودن زمان، بسیار مؤثرتر از زمانهای طولانی و نامنظم است.
۲) حواسپرتیها را کاملاً حذف کنید
برای شروع وقت کیفی، باید شرایط فیزیکی و ذهنی آماده باشد.
اقدامات عملی:
- گوشی روی سایلنت و خارج از دسترس
- تلویزیون خاموش
- کارهای فوری از قبل انجام شده
- نشستن همسطح کودک (روی زمین یا کنار او)
در این زمان:
- تماس چشمی داشته باشید.
- واکنش نشان دهید. (لبخند، تعجب، همدلی)
- با زبان بدن حضور خود را نشان دهید.
پیام پنهان اما بسیار مهم این رفتار: «تو در این لحظه مهمترین اولویت من هستی.»
۳) اجازه دهید کودک فعالیت را انتخاب کند
در وقت کیفی، کودک رهبر است و والد دنبالکننده.
کودک انتخاب میکند:
- چه بازیای انجام شود
- با چه وسایلی
- با چه سرعت و شیوهای
فعالیت لازم نیست آموزشی یا مفید به نظر برسد.
بازیهای تکراری، ساده یا حتی بیمعنی برای بزرگسال، برای کودک ارزشمند است.
مثالها:
- ساختن و خرابکردن لگو
- بازی تخیلی با عروسک یا ماشین
- نقاشی بدون هدف
- فقط حرف زدن یا داستان ساختن
وظیفه والد:
- دنبال کردن مسیر کودک
- توصیف آنچه میبیند («داری برج بلندی میسازی»)
- پرسیدن سؤالهای باز، نه هدایتکننده
۴) از هر نوع نقد، نصیحت و آموزش خودداری کنید
وقت کیفی زمان تربیت مستقیم یا اصلاح رفتار نیست.
در این بازه:
- تذکر ندهید
- نصیحت نکنید
- آموزش ندهید
- مقایسه نکنید
- اشتباه کودک را اصلاح نکنید
اگر کودک کاری «اشتباه» انجام داد:
- توصیف کنید، نه قضاوت
- انتخاب بدهید، نه دستور
مثال: به جای «اینجوری بازی نکن» بگویید: «میبینم اینو محکم میکشی، میخوای ادامه بدی یا روش دیگهای امتحان کنیم؟»
۵) احساسات کودک را بازتاب دهید
یکی از مؤثرترین بخشهای وقت کیفی، بازتاب هیجانی است.
یعنی:
- احساس کودک را ببینید
- آن را نامگذاری کنید
- بدون قضاوت بازتاب دهید
مثالها:
- «به نظر خیلی هیجانزدهای»
- «انگار ناراحت شدی وقتی خراب شد»
- «به نظر از این بازی خیلی لذت میبری»
این کار باعث میشود کودک:
- احساساتش را بهتر بشناسد
- تنظیم هیجانی بهتری پیدا کند
- احساس دیدهشدن عمیقتری داشته باشد
۶) پایان وقت کیفی را محترمانه و قابل پیشبینی اعلام کنید
چند دقیقه قبل از پایان:
- به کودک اطلاع دهید («۳ دقیقه دیگه تموم میشه»)
- اجازه دهید بازی را جمعبندی کند
در پایان:
- تشکر کنید
- احساس خود را بیان کنید
- زمان بعدی را یادآوری کنید
مثال:
«وقت مخصوصمون تموم شد. خیلی از باهمبودنمون لذت بردم. فردا دوباره همین موقع ادامه میدیم.»
این پایان امن باعث میشود:
- کودک ناگهانی جدا نشود.
- حس قطعشدن یا طرد ایجاد نشود.
- اعتماد به تداوم رابطه تقویت شود.
در نهایت، وقتی والد با حضور کامل با کودک ارتباط برقرار میکند، چه در بازی ساده، چه در گفتوگو یا فعالیتهای روزمره، ارتباط بین آنها تقویت میشود، مهارتهای اجتماعی و هیجانی کودک پرورش مییابد و او یاد میگیرد احساساتش را بهتر بیان کند. این نوع تعامل همچنین باعث افزایش اعتماد به نفس و تقویت مهارتهای زبانی و تفکر میشود، حتی اگر مدت زمان آن کوتاه باشد. در نهایت، وقتِ کیفی مثل سرمایهگذاری کوچک اما با بازده بالا برای آیندهی کودک است.