وبلاگ دنیا نهضت

جهان امروز با سرعتی سرسام‌آور در حال تغییر است. کودکان ما در دنیایی بزرگ می‌شوند که از همان سال‌های ابتدایی زندگی، با صفحه‌نمایش، اینترنت و بازی‌های آنلاین احاطه شده‌اند. اما نکته اینجاست که ذهن و احساس کودک، هنوز همان‌قدر حساس و آسیب‌پذیر است که نسل‌های قبل بود. به همین دلیل، تربیت دیجیتال یا همان توانایی هدایت کودک در استفاده سالم از فناوری، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که والدین قرن ۲۱ باید بیاموزند.

تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

دنیای دیجیتال؛ فرصت است یا تهدید؟

واقعیت این است که تکنولوژی نه دشمن ماست، نه منجی ما. همان‌طور که می‌تواند ابزاری برای آموزش، خلاقیت و ارتباط باشد، در عین حال ممکن است دری به سمت محتواهای آسیب‌زا، اعتیاد اینترنتی و انزوای اجتماعی باز کند.
بچه‌ها کنجکاو هستند و وقتی بدون راهنما در این دنیا رها شوند، ممکن است با چیزهایی روبه‌رو شوند که برای درکشان آماده نیستند. بنابراین، وظیفه والدین این است که نه از تکنولوژی بترسند، نه بی‌قید از آن استفاده کنند؛ بلکه به فرزندشان یاد بدهند چطور از آن به شکل سالم و آگاهانه استفاده کند.

گفت‌وگو کردن، به جای کنترل پنهانی

بسیاری از والدین وقتی نگران محتوای فضای مجازی می‌شوند، سعی می‌کنند استفاده از گوشی یا اینترنت را محدود یا پنهانی کنترل کنند. اما تجربه و تحقیقات روانشناسی نشان می‌دهد که محدودیت بدون گفت‌وگو، نتیجه معکوس دارد.
کودکی که احساس کند به او اعتماد نمی‌شود، بیشتر پنهان‌کاری می‌کند. بهتر است والدین از همان سال‌های ابتدایی، رابطه‌ای باز و صادقانه درباره اینترنت و تکنولوژی با فرزندشان بسازند. مثلاً بپرسند: «چه بازی‌هایی دوست داری؟»
«اگه کسی در اینترنت چیزی گفت که ناراحتت کرد، چه کار می‌کنی؟» وقتی کودک حس کند شنیده و درک می‌شود، در موقعیت‌های خطرناک هم به والدش مراجعه می‌کند، نه به اینترنت.

مرزهای روشن و قابل‌فهم

تربیت دیجیتال یعنی داشتن مرزهای مشخص، نه ممنوعیت‌های سختگیرانه. مثلاً:

• گوشی فقط بعد از انجام تکالیف استفاده می‌شود.
• در اتاق خواب گوشی مجاز نیست.
• اطلاعات شخصی (مثل آدرس یا عکس خصوصی) نباید در فضای مجازی منتشر شود.

وقتی قوانین به‌صورت شفاف و از قبل گفته شوند، کودک بهتر آن‌ها را می‌پذیرد. نکته مهم این است که این قوانین باید ثابت و قابل پیش‌بینی باشند، نه هر روز عوض شوند.

الگو بودن، از هر حرف و نصیحتی مهم‌تر است

کودکان بیش از هر چیزی رفتار والدینشان را تقلید می‌کنند. اگر والد مدام در حال چک کردن گوشی باشد، بعید است بتواند از فرزندش انتظار تمرکز یا محدودیت در استفاده از دستگاه‌ها را داشته باشد. به‌جای نصیحت، الگو باشید.
مثلاً هنگام غذا یا قبل از خواب، گوشی را کنار بگذارید و زمان بدون صفحه را به گفت‌وگو یا بازی اختصاص دهید.
این کار ساده، برای کودک پیامی قوی دارد: «تکنولوژی ابزار زندگی است، نه مرکز آن.»

آموزش سواد رسانه‌ای

یکی از اهداف اصلی تربیت دیجیتال، پرورش تفکر انتقادی در کودک است. یعنی یاد بگیرد هر چیزی که در اینترنت می‌بیند، لزوماً درست نیست. به او بیاموزید درباره‌ی هر مطلبی سؤال بپرسد، منبعش را بررسی کند و اگر چیزی باعث ناراحتی‌اش شد، حتماً با شما در میان بگذارد. وقتی کودک یاد بگیرد آگاهانه انتخاب کند، دیگر نیازی نیست همیشه کسی بالای سرش باشد.

در واقع تربیت دیجیتال، یعنی ساختن پلی میان دنیای واقعی و دنیای مجازی کودک. ما نمی‌توانیم فرزندانمان را از اینترنت جدا کنیم، اما می‌توانیم به آن‌ها یاد بدهیم چطور در این فضا سالم، مسئولانه و محترمانه رفتار کنند. کودکی که در خانواده‌ای با گفت‌وگو، مرز روشن و الگوی سالم رشد می‌کند، در آینده نه از تکنولوژی می‌ترسد، نه در آن گم می‌شود بلکه از آن برای رشد، خلاقیت و ارتباط بهتر با جهان استفاده می‌کند.

بیشتر والدین آرزو دارند فرزندشان مسئولیت‌پذیر، منظم و قابل اعتماد بزرگ شود اما وقتی کودک وسایلش را جمع نمی‌کند، تکالیفش را فراموش می‌کند یا قولش را نمی‌فهمد، بسیاری از والدین ناامید می‌شوند و به سرزنش، تهدید یا تنبیه متوسل می‌شوند.
واقعیت این است که مسئولیت‌پذیری را نمی‌شود با زور یاد داد؛ این مهارت باید از درون رشد کند، نه از ترس. در این بلاگ به این مسئله می پردازیم که چطور می‌توان بدون تنبیه و اجبار، پایه‌های واقعی مسئولیت‌پذیری را در کودک ساخت.

تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

مسئولیت‌پذیری یعنی چه؟

مسئولیت‌پذیری یعنی پذیرفتن پیامد رفتارها و انجام دادن وظایف بدون نیاز به یادآوری مداوم اما این ویژگی در کودکان، یک‌شبه به وجود نمی‌آید؛ بلکه نتیجه‌ی تجربه، تمرین و الگوی والدین است. کودک باید یاد بگیرد که بخشی از کارها به خودش مربوط است و موفقیت یا شکست در آن‌ها به تلاش او بستگی دارد. این یادگیری زمانی اتفاق می‌افتد که والدین به او فرصت تصمیم‌گیری و تجربه‌ی پیامدها را بدهند، نه اینکه همیشه مسیر را برایش هموار کنند.

۱. اجازه دهید کودک تجربه کند

یکی از اشتباهات رایج والدین این است که همه کارهای کودک را به‌جای او انجام می‌دهند. لباسش را می‌پوشانند، کیفش را می‌بندند، یادآوری می‌کنند که وسایلش را جمع کند… و بعد گلایه می‌کنند که چرا کودک مسئول نیست! برای رشد مسئولیت‌پذیری، باید به کودک اجازه‌ی اشتباه کردن بدهیم. مثلاً اگر اسباب‌بازی‌اش را در پارک جا گذاشت، به‌جای سرزنش، بگذارید خودش برگردد و پیدایش کند. وقتی کودک نتیجه‌ی رفتار خودش را می‌بیند، یاد می‌گیرد مسئولیت آن را هم بپذیرد.

۲. از تشویق هدفمند استفاده کنید، نه پاداش مادی

مسئولیت‌پذیری را نباید با جایزه خرید. اگر هر بار کودک برای انجام وظایفش هدیه بگیرد، یاد می‌گیرد برای پاداش کار کند، نه از روی وجدان و علاقه. به‌جای جایزه، از تحسین واقعی استفاده کنید: «دیدم خودت ظرفت رو توی سینک گذاشتی، خیلی بهت افتخار می‌کنم.» ، «چقدر خوبه که تکالیفت رو بدون یادآوری انجام دادی.» تحسین باید رفتار مشخص را هدف بگیرد، نه شخصیت کلی کودک، تا او بفهمد دقیقاً چه کاری درست انجام داده است.

۳. مسئولیت‌ها را متناسب با سن کودک انتخاب کنید

کودکان باید احساس کنند مسئولیت‌هایشان قابل انجام است و معنای واقعی دارد. برای مثال:

• کودک ۴ ساله می‌تواند اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند.
• کودک ۷ ساله می‌تواند میز غذا را بچیند یا لباسش را تا کند.
• نوجوان می‌تواند در خرید یا برنامه‌ریزی روزانه کمک کند.

وقتی کودک حس کند وظایفش به او اعتماد شده‌اند، انگیزه‌اش برای انجام آن‌ها بیشتر می‌شود.

۴. از زور و تهدید بپرهیزید

تهدید ممکن است باعث شود کودک کاری را انجام دهد، اما نه از روی احساس مسئولیت. در واقع، تنبیه، ترس می‌سازد نه وجدان. مسئولیت‌پذیری زمانی شکل می‌گیرد که کودک دلیل انجام کار را بفهمد، نه فقط از پیامد نافرمانی بترسد. به‌جای گفتن: «اگر اتاقت رو جمع نکنی، تلویزیون نمی‌بینی!» بگویید: «ما توی این خونه با هم همکاری می‌کنیم. وقتی تو سهم خودت رو انجام بدی، بقیه کارها هم راحت‌تر پیش می‌ره.» این رویکرد حس تعلق و مشارکت را در کودک تقویت می‌کند.

۵. خودتان الگوی مسئولیت باشید

کودک از آنچه می‌بیند یاد می‌گیرد، نه از آنچه می‌شنود. اگر والدین در انجام قول‌ها و کارهای خود مسئول باشند، کودک هم همان رفتار را تقلید می‌کند. مثلاً اگر بگویید: «بعد از شام باهات بازی می‌کنم» و واقعاً این کار را انجام دهید، به کودک نشان داده‌اید که قول، ارزش دارد.

مسئولیت‌پذیری مهارتی است که با تجربه، اعتماد و احترام متقابل رشد می‌کند، نه با دستور و تنبیه. وقتی کودک یاد بگیرد تصمیم بگیرد، اشتباه کند، پیامدش را ببیند و همچنان حمایت شما را حس کند، در مسیر بلوغ عاطفی و فکری گام برمی‌دارد.

به یاد داشته باشید: هدف از تربیت، ساختن کودکی مطیع نیست، بلکه پرورش انسانی آگاه، قابل اعتماد و مسئول است.

داستان‌گویی شاید در نگاه اول سرگرمی ساده‌ای به نظر برسد، اما در واقع یکی از قدرتمندترین ابزارهای تربیتی است که والدین می‌توانند برای شکل‌دادن به شخصیت، احساسات و مهارت‌های ذهنی کودک از آن استفاده کنند.
کودکان از همان سال‌های ابتدایی زندگی با داستان‌ها ارتباط می‌گیرند؛ ابتدا با گوش دادن، بعد با تصویرسازی، و در نهایت با هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌ها. همین فرآیند ساده، پایه‌های رشد شخصیتی را شکل می‌دهد.

تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

۱. داستان‌ها به کودک کمک می‌کنند احساساتش را بشناسد

کودکان معمولاً نمی‌دانند نام هیجان‌هایی که تجربه می‌کنند چیست یا چطور باید آن‌ها را ابراز کنند.
داستان‌ها یک راه امن و جذاب برای شناخت احساسات ایجاد می‌کنند. وقتی کودک می‌بیند شخصیت داستان می‌ترسد، خجالت می‌کشد، اشتباه می‌کند یا شجاعت به خرج می‌دهد، یاد می‌گیرد:

• این احساسات طبیعی‌اند
• می‌شود درباره‌شان حرف زد
• هر احساسی راهی برای مدیریت دارد

مثلاً وقتی داستانی درباره کودکی که از تاریکی می‌ترسد می‌خوانید، فرزندتان یاد می‌گیرد ترس یک تجربه مشترک است و تنها نیست.

۲. تقویت مهارت حل مسئله و تفکر

داستان‌ها فقط روایت نیستند؛ مجموعه‌ای از موقعیت‌ها، چالش‌ها و انتخاب‌های مختلف‌اند.
کودک وقتی داستان می‌شنود، ناخودآگاه سؤالاتی در ذهنش شکل می‌گیرد:

• اگر من جای این شخصیت بودم، چه کار می‌کردم؟
• چرا این اتفاق افتاد؟
• چه راه‌حل دیگری وجود داشت؟

این فرایند، یکی از بهترین تمرین‌ها برای تقویت تفکر منطقی و قدرت تصمیم‌گیری در کودکان است. حتی کودکان خردسال هم با کمک داستان‌ها یاد می‌گیرند که هر رفتار پیامدی دارد و هر مشکلی راه‌حلی.

۳. داستان‌گویی اعتمادبه‌نفس کودک را افزایش می‌دهد

وقتی کودک داستان می‌شنود یا خودش داستان می‌گوید، احساس می‌کند «دیده می‌شود» و «صدا دارد».
این تجربه ارزشمند باعث می‌شود:

• خود را مهم بداند
• احساس توانمندی کند
• یاد بگیرد افکارش قابل بیان است

اگر به کودک فرصت دهید داستان خودش را بسازد حتی اگر ساده باشد به او پیام می‌دهید که تخیل و نگاهش به دنیا مهم است.

۴. انتقال ارزش‌ها بدون فشار و نصیحت

یکی از بهترین مزیت‌های داستان این است که آموزش غیرمستقیم می‌دهد.
به‌جای اینکه به کودک بگوییم:

• «نباید دروغ بگی»
• «باید کمک‌حال باشی»
• «با دیگران مهربان باش»

کافی است داستانی با همان پیام بخوانیم. کودک بدون مقاومت، همان ارزش را از طریق هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌ها یاد می‌گیرد. داستان، جایگزینی لطیف و مؤثر برای نصیحت‌های تکراری و آزاردهنده است.

۵. گسترش زبان و تخیل

وقتی کودک داستان می‌شنود، دایره واژگانش وسیع‌تر می‌شود و توانایی بیان خودش بهتر شکل می‌گیرد.
داستان‌گویی همچنین تخیل کودک را فعال می‌کند؛ مهارتی که در آینده در حل مسئله، خلاقیت و یادگیری نقش اساسی دارد. به همین دلیل کودکی که خوب می‌شنود و خوب تخیل می‌کند، بهتر می‌آموزد.

۶. داستان‌گویی رابطه والد کودک را عمیق‌تر می‌کند

زمانی که والد برای کودک داستان می‌خواند، فقط سرگرمی اتفاق نمی‌افتد؛ بلکه:

• توجه کامل والد به کودک منتقل می‌شود
• لحظه‌ای مشترک و صمیمی خلق می‌شود
• کودک احساس امنیت و محبت بیشتری می‌کند

بسیاری از کودکان بعدها می‌گویند زیباترین خاطراتشان، شب‌هایی بوده که پدر یا مادر برایشان قصه گفته‌اند.

چطور داستان‌گویی را به تجربه‌ای اثرگذار تبدیل کنیم؟

• داستان را با احساس و لحن مناسب بخوانید
• پرسش‌هایی ساده از کودک بپرسید: «به نظر تو بعدش چی می‌شه؟»
• اجازه دهید کودک داستان را به شکل خودش بازگو کند
• از کتاب‌های تصویری، داستان‌های کوتاه و حتی قصه‌های ساختگی استفاده کنید
• داستان‌های انتخاب‌شده را با سن و نیازهای رشدی کودک هماهنگ کنید

داستان‌گویی فقط سرگرمی شبانه نیست؛ یکی از عمیق‌ترین روش‌های تربیتی برای رشد شخصیت، احساسات، تفکر و اعتمادبه‌نفس کودک است. هر قصه فرصتی است برای ساختن انسانی توانمند، آگاه و مهربان بدون فشار، بدون نصیحت و بدون اجبار.

عزت‌نفس یکی از مهم‌ترین پایه‌های سلامت روان کودک است؛ احساسی عمیق از ارزشمند بودن، دوست‌داشتنی بودن و توانمندی. کودکی که خودش را دوست دارد، نه تنها قابلیت روبرو شدن با شکست ها را به دست می آورد، بلکه در آینده بهتر تصمیم می‌گیرد، روابط سالم‌تری می‌سازد و کمتر تحت تأثیر مقایسه قرار می‌گیرد. خوددوستی یک مهارت یادگرفتنی است و والدین نقش مهمی را در شکل‌گیری آن دارند.

گردآوری و تدوین : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

۱. عشق بی‌قید و شرط را ابراز کنید

کودک باید بداند ارزش او به رفتار و نتیجه کارهایش وابسته نیست. خوددوستی وقتی شکل می‌گیرد که کودک احساس کند حتی در روزهایی که اشتباه می‌کند، دوست‌داشتنی است. به جای گفتن جملاتی مثل: «اگه نمره خوب بگیری، خیلی دوستت دارم.» ، از جملاتی استفاده کنید که عشق بدون شرط را منتقل می‌کنند: «من همیشه دوستت دارم، چه موفق بشی چه نشی.»

۲. به احساسات کودک احترام بگذارید

کودکی که احساساتش دیده و شنیده می‌شود، یاد می‌گیرد خودش را همان‌طور که هست بپذیرد.
اگر کودک ناراحت است، نگویید: «عیبی نداره، گریه نکن.» به جاش بگویید: «می‌فهمم ناراحتی. حق داری. بیا با هم حرف بزنیم.». نام‌گذاری و پذیرش احساسات، به کودک یاد می‌دهد تجربه‌هایش طبیعی و قابل مدیریت‌اند؛ نه چیزهایی که باید از خودش پنهان کند.

۳. از مقایسه کردن دوری کنید

مقایسه با خواهر و برادر یا بچه‌های دیگر، یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌ها به عزت‌نفس کودک است.
حتی اگر نیت مثبت باشد، کودک پیام پنهانی می‌گیرد که «کافی نیست». به‌جای مقایسه، روی پیشرفت فردی تمرکز کنید؛ «امروز خیلی بهتر از هفته قبل نقاشی کردی.» ، «می‌بینم تمرین کردی و تلاش داشتی.» کودک باید با نسخه‌ی دیروز خودش مقایسه شود، نه با دیگران.

۴. تلاش را مهم‌تر از نتیجه نشان دهید

وقتی ارزش کودک را به نتیجه (مثل نمره، مدال، عملکرد) گره می‌زنیم، او یاد می‌گیرد فقط زمانی دوست‌داشتنی است که «درست عمل کند».این نوع عزت‌نفس شکننده است. اما وقتی تلاش او دیده می‌شود، کودک می‌فهمد ارزشش درونی است. به‌جای: «آفرین بهت، نفر اول شدی!» بگویید: «آفرین به تلاش و پشت‌کارت. مهم اینه که رشد کردی.» این تغییر کوچک در کلام شما ، تأثیر بزرگی بر کودک تان خواهد داشت.

۵. اجازه دهید اشتباه کند

کودکی که اجازه اشتباه کردن دارد و بابت آن تحقیر نمی‌شود، یاد می‌گیرد خودش را با تمام نقص‌ها بپذیرد. اگر کودک کاری را خراب کرد، به جای سرزنش مداوم بگویید: «اشتباه‌ها بخشی از یادگیری‌ان. بیا با هم درستش کنیم.» اشتباه، دشمن عزت‌نفس نیست؛ ترس از اشتباه است که کودک را از دوست داشتن خودش دور می‌کند.

۶. فضایی برای انتخاب و بیان خود ایجاد کنید

انتخاب‌های کوچک مثل انتخاب لباس، چیدن میز یا انتخاب رنگ نقاشی، باعث می‌شود کودک احساس کند کنترل و ارزش دارد. کودکی که اجازه دارد خودش باشد، یاد می‌گیرد خودش را دوست داشته باشد. حتی اجازه دهید گاهی اشتباه انتخاب کند. همین تجربه، احساس خوشایندی برای کودک می‌سازد.

۷. خودتان الگوی خوددوستی باشید

کودکان بیش از هر چیز رفتار والدین را تقلید می‌کنند. اگر کودک ببیند مادر یا پدر دائم از بدنشان، اشتباهاتشان یا توانایی‌هایشان انتقاد می‌کنند، یاد نمی گیرد خودش را بپذیرد. جملاتی مثل: «من هیچ‌وقت درست انجام نمیدم» ، «از خودم بدم میاد» به کودک هم منتقل می‌شود. در عوض، با الگو بودن به او یاد دهید خوددوستی یعنی پذیرش، مهربانی و احترام به خود.

یاد دادن خوددوستی به کودک، یعنی کمک کردن به او برای اینکه خودش را همان‌طور که هست بپذیرد، ارزش خود را بشناسد، بداند اشتباه کردن بخشی از رشد است و باور کند که دوست‌داشتنی است.

خجالتی بودن یک ویژگی شخصیتی طبیعی است؛ نه نقص است و نه نشانه ضعف. بسیاری از کودکان ذاتاً در موقعیت‌های جدید یا جمع‌های شلوغ محتاط‌تر هستند و زمان بیشتری برای گرم شدن نیاز دارند. اما اگر خجالت باعث شود کودک از بازی، دوست‌یابی یا تجربه‌های جدید دور بماند، می‌توان با چند روش کاربردی به او کمک کرد تا با آرامش بیشتری وارد جمع شود، بدون اینکه مجبورش کنیم برخلاف احساساتش رفتار کند.

تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

۱. خجالت را به عنوان یک ویژگی طبیعی بپذیرید

اولین قدم این است که به کودک برچسب نزنید. جملاتی مانند «تو همیشه خجالتی هستی» یا «چقدر کم‌رو هستی» نه‌تنها کمکی نمی‌کند، بلکه هویت خجالتی را به او تحمیل می‌کند. به جای برچسب‌زدن بگویید: «گاهی وقتی در جمع جدیدی هستی، نیاز داری کمی زمان بگذرد. این طبیعیه.» این جمله به کودک پیام می‌دهد که احساسش قابل پذیرش است.

۲. درباره احساساتش صحبت کنید

کودکان خجالتی اغلب نمی‌دانند دقیقاً چه چیزی ناراحتشان می‌کند، نگاه‌ها، ناآشنایی، ترس از اشتباه یا حتی صدای زیاد.
با سؤال‌های ساده به او کمک کنید احساساتش را بشناسد: «در جمع چه چیزی ناراحتت می‌کنه؟»، «دوست داری چه اتفاقی بیفته که راحت‌تر باشی؟» وقتی کودک احساساتش را بشناسد، بهتر می‌تواند با آن‌ها کنار بیاید.

۳. کودک را به آرامی در موقعیت‌های اجتماعی قرار دهید

مواجهه باید تدریجی باشد، نه یکدفعه ای. کودک خجالتی با پرتاب شدن در جمع‌های بزرگ، بیشتر عقب‌نشینی می‌کند. رفتار کارامدتر این است که ، ابتدا جمع‌های کوچک (یک کودک یا یک خانواده آشنا)، سپس جمع‌های متوسط و در نهایت جمع‌های بزرگ‌تر. هر بار که کودک راحت‌تر شد، یک قدم کوچک جلوتر بروید.

۴. فرصت بازی با کودکان هم‌سن ایجاد کنید

بازی آزاد یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کاهش خجالت است. اگر کودک در خانه و در فضای امن با یک یا دو کودک ارتباط برقرار کند، اعتمادبه‌نفسش آرام‌آرام بالا می‌رود. کودکان از طریق بازی نوبت گرفتن، شروع مکالمه، حل تعارض و همکاری و تعامل یاد می‌گیرند. این مهارت‌ها باعث می‌شود در جمع راحت‌تر باشند.

۵. قبل از ورود به جمع، تمرین کنید

با نقش‌بازی (Role Play) می‌توانید موقعیت‌های اجتماعی را شبیه‌سازی کنید.
مثال‌ها:

• سلام کردن
• معرفی کردن خود
• سؤال پرسیدن
• درخواست بازی

این تمرین‌ها ذهن کودک را آماده‌تر می‌کند و اضطراب موقعیت واقعی را کاهش می‌دهد.

۶. به کودک زمان بدهید؛ عجله نکنید

اگر کودک در جمع ابتدا به شما می‌چسبد یا ساکت است، این رفتار طبیعی است. اجازه دهید چند دقیقه در فضای امنش باشد و از او نخواهید که فوراً سلام کند یا وارد بازی شود. فشار آوردن، جمله‌هایی مثل «سلام کن دیگه!» یا «چرا حرف نمی‌زنی؟» خجالت را تشدید می‌کند.

۷. پیشرفت‌های کوچک را تحسین کنید

هر قدم کوچک حتی یک لبخند، یک سلام آرام یا چند دقیقه بازی، باید دیده شود. اما حواستان باشد تشویق باید توصیفی باشد، نه مقایسه‌ای. برای مثال به جای گفتن «دیدی؟ بالاخره مثل بچه‌های دیگه شدی.» باید بگویید «دیدم امروز راحت‌تر از دفعه قبل با بچه‌ها بازی کردی. خیلی خوب بود. » . تمرکز بر پیشرفت فردی باعث افزایش اعتمادبه‌نفس واقعی می‌شود.

۸. خودتان الگوی ارتباط‌گیری باشید

کودکان خجالتی معمولاً والدینی دارند که یا خیلی محافظه‌کارند یا بیش از حد از طرف کودک صحبت می‌کنند. در جمع‌ها، خود شما با اعتماد و آرامش سلام کنید، گفت‌وگو کنید و ارتباط بگیرید. کودک از رفتار شما یاد می‌گیرد، نه از نصیحت‌ها.

۹. هرگز از کودک در جمع انتقاد نکنید

انتقاد در جمع تنها نتیجه‌ای که دارد این است که کودک هویت خجالتی را درونی می‌کند و بیشتر از جمع دور می‌شود. جملاتی مثل:

• «چرا انقدر خجالتی هستی؟»
• «همیشه آبرو منو می‌بری.»
• «بچه‌های دیگه رو ببین!»

کمک به کودک خجالتی از طریق پذیرش، حمایت تدریجی، تشویق پیشرفت‌های کوچک ، حفظ احترام و فراهم کردن فرصت‌های ارتباطی امن اتفاق می افتد.

با صبر، درک و آموزش قدم‌به‌قدم، کودک یاد می‌گیرد در جمع‌ها احساس امنیت و توانمندی بیشتری داشته باشد و بدون از دست دادن هویتش، ارتباط برقرار کند.

ورود به مدرسه یکی از مهم‌ترین و هیجان‌انگیزترین مراحل زندگی کودک است. این تغییر بزرگ، محیط جدید، قوانین تازه، جدا شدن طولانی‌مدت از والدین می‌تواند برای برخی کودکان همراه با استرس و نگرانی باشد. در ادامه به مهم‌ترین نکاتی که والدین برای آمادگی کودک باید بدانند اشاره شده است.

تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

۱. درباره مدرسه با کودک صحبت کنید

کودک باید قبل از ورود به مدرسه بداند قرار است چه اتفاقی برایش بیفتد. از توضیحاتی مثل «نمی‌خوام بترسی» یا «خیلی سخت نیست» استفاده نکنید؛ این جملات کودک را نگران می‌کند. به جایش از لحن آرام و مثبت استفاده کنید. با او درباره موارد ساده و قابل درک صحبت کنید:

• در کلاس چه فعالیت‌هایی انجام می‌شود
• چرا بچه‌ها به مدرسه می‌روند
• چه چیزهای جالبی انتظارش را می‌کشد

۲. از بازی برای آشنایی با مدرسه استفاده کنید

بازی یکی از بهترین راه‌های کاهش اضطراب کودکان است. می‌توانید با عروسک‌ها یا وسایل ساده، بازی مدرسه ترتیب دهید:

• یکی معلم باشد
• یکی دانش‌آموز
• زنگ تفریح، نوبت گرفتن، پرسیدن سؤال و… را تمرین کنید

این بازی‌ها به کودک کمک می‌کند با فضای مدرسه آشنا شود و بداند چه انتظاری باید داشته باشد.

۳. قبل از شروع مدرسه، محیط را به او نشان دهید

اگر امکانش را دارید، چند هفته قبل از شروع سال تحصیلی ، از ساختمان مدرسه بازدید کنید، حیاط و کلاس‌ها را به فرزندتان نشان دهید ، مسیر خانه تا مدرسه را کنار هم طی کنید. این کار باعث می‌شود محیط، ناشناخته و تهدیدکننده نباشد.

۴. برنامه خواب و بیداری را تنظیم کنید

کودکانی که دیر می‌خوابند یا صبح‌ها به سختی بیدار می‌شوند، در روزهای اول مدرسه مضطرب‌تر و خسته‌تر خواهند بود.
حداقل دو هفته قبل از شروع مدرسه، برنامه خواب را تنظیم کنید، هر شب کمی زودتر بخوابد، صبح‌ها کمی زودتر بیدار شود و بدن کودک به آرامی به «ریتم مدرسه» عادت می‌کند.

۵. مهارت‌های اجتماعی پایه را تمرین کنید

مدرسه فقط جایی برای یادگیری درس نیست؛ کودک باید بتواند با دیگران ارتباط بگیرد. چند مهارت مهم که می‌توانید قبل از مدرسه تمرین کنید:

• سلام کردن
• نوبت گرفتن
• درخواست کمک از بزرگسال
• صبر کردن
• رعایت قوانین ساده

این مهارت‌ها باعث می‌شوند کودک در مدرسه احساس امنیت بیشتری داشته باشد.

۶. کودک را در خرید وسایل مدرسه مشارکت دهید

این کار ساده، حس مالکیت و هیجان ایجاد می‌کند. اجازه دهید در انتخاب برخی وسایل، مثل جامدادی یا دفترها، نظر بدهد. وقتی کودک احساس کند در انتخاب نقش دارد، برای شروع مدرسه مشتاق‌تر می‌شود.

۷. درباره احساساتش صحبت کنید

کودک ممکن است از مدرسه هیجان‌زده، نگران یا حتی کمی ترسیده باشد. به جای گفتن: «نترس!» ، «هیچی نیست.» سعی کنید احساس او را بشنوید و بپذیرید؛ «می‌فهمم برات جدیده و طبیعیِ کمی نگرانی داشته باشی.»، «دوست داری درباره چیزی که نگرانش هستی با هم حرف بزنیم؟» پذیرش احساسات، اضطراب مدرسه را به شدت کاهش می‌دهد.

۸. استقلال عملی را تقویت کنید

کودک در مدرسه باید برخی کارها را خودش انجام دهد. چند هفته قبل از مدرسه، این مهارت‌ها را تمرین کنید:

• پوشیدن کفش
• جمع‌کردن وسایل
• باز و بسته کردن ظرف غذا

استقلال، اعتمادبه‌نفس کودک را بالا می‌برد و شروع مدرسه را آسان‌تر می‌کند.

ورود به مدرسه یک نقطه عطف مهم در زندگی کودک است. با آمادگی مناسب، از گفت‌وگو و بازی گرفته تا تنظیم خواب و بازدید از مدرسه، می‌توانیم این تجربه را به خاطره‌ای مثبت تبدیل کنیم. به یاد داشته باشید کودکی که آماده و آرام به مدرسه می‌رود، با اشتیاق بیشتری یاد می‌گیرد و روابط بهتری می‌سازد. آرامش والدین، بزرگ‌ترین هدیه برای شروع این مسیر است.

خواب کافی و منظم یکی از اساسی‌ترین نیازهای کودکان است و تأثیر مستقیمی بر رشد جسمی، شناختی و عاطفی آن‌ها دارد. کودکی که شب‌ها خواب منظم دارد، روزها تمرکز بیشتری دارد و یادگیری بهتری هم خواهد داشت اما بسیاری از والدین با مقاومت کودک برای خوابیدن مواجه می‌شوند و نمی‌دانند چطور عادت خواب سالم را شکل دهند.

تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

۱. ایجاد روتین شبانه ثابت

کودکان عاشق پیش‌بینی‌پذیری هستند. داشتن یک برنامه شبانه مشخص باعث می‌شود بدن کودک آماده خواب شود و ذهنش آرام بگیرد. نمونه روتین:

• شستشوی دست و صورت و مسواک زدن
• پوشیدن لباس خواب
• خواندن داستان کوتاه یا آواز آرام
• خاموش کردن چراغ‌ها و ورود به تخت خواب

این ترتیب ثابت، پیام «زمان خواب است» را به بدن و ذهن کودک منتقل می‌کند.

۲. محیط خواب مناسب بسازید

یک اتاق خواب آرام، تاریک و خنک باعث ترشح ملاتونین و آماده‌سازی مغز برای خواب می‌شود.

• نور اتاق را کم کنید
• صدای مزاحم را کاهش دهید
• اسباب‌بازی‌ها را محدود کنید تا کودک با تخت خواب راحت ارتباط برقرار کند

همچنین می‌توان از چراغ شب ضعیف یا موزیک آرام برای کودکانی که از تاریکی می‌ترسند استفاده کرد.

۳. محدود کردن صفحه‌نمایش قبل از خواب

مطالعات نشان می‌دهد نور آبی موبایل، تبلت و تلویزیون ترشح ملاتونین را کاهش داده و خواب کودک را به تأخیر می‌اندازد. بهتر است حداقل یک ساعت قبل از خواب، تمام صفحه‌نمایش‌ها خاموش شوند و فعالیت‌های آرام جایگزین شوند، مانند: خواندن کتاب ، بازی‌های آرام یا ساختن پازل ،گفت‌وگوهای کوتاه و صمیمانه

۴. رعایت ساعات منظم بیداری و خواب

کودکانی که هر روز ساعت مشخصی بیدار می‌شوند و به تخت می‌روند، بدنشان به یک چرخه شبانه‌روزی منظم عادت می‌کند. حتی در تعطیلات آخر هفته، تغییر شدید ساعت خواب می‌تواند عادت کودک را به هم بزند.

۵. آرام کردن ذهن کودک قبل از خواب

فعالیت‌های پرهیجان، بازی‌های خشن یا دعواهای خانوادگی قبل از خواب می‌تواند ذهن کودک را درگیر نگه دارد و خوابیدن را سخت کند. انجام کارهای زیر می تواند کمک کننده باشد :

• حداقل ۳۰ دقیقه قبل از خواب فعالیت‌های آرام انجام دهید
• قصه‌گویی، ماساژ ملایم یا نفس عمیق را امتحان کنید
• در مورد روز کودک و اتفاقات مثبت صحبت کنید تا ذهنش آرام شود

۶. تشویق به استقلال در خواب

کودکان باید یاد بگیرند به تنهایی بخوابند. اگر همیشه به با لالایی یا در آغوش خوابیدن عادت کنند، جدا شدن از والدین دشوار خواهد شد. در صورت وجود چنین عاداتی خوب است به طور تدریجی ابتدا کنار تخت بنشینید و کم‌کم فاصله بگیرید و وقتی کودک بدون کمک می‌خوابد او را تشویق و تحسین کنید.

۷. صبر و ثبات بسیار حائز اهمیت است.

تغییر عادت خواب کودک یک فرآیند زمان‌بر است. ممکن است ابتدا مقاومت، گریه یا حتی بیداری‌های مکرر ببینید، اما با رفتاری ثبات و مهربانی، بدن و ذهن کودک به آرامش و نظم شبانه عادت خواهد کرد.

خواب شبانه منظم، ستون سلامت جسمی و روانی کودک است. با رعایت اصول ساده مثل:

• روتین ثابت شبانه
• محیط آرام و مناسب
• محدود کردن صفحه‌نمایش
• ساعات منظم بیداری و خواب
• آرام‌سازی ذهن
• تشویق به خواب مستقل

می‌توان کودک را بدون فشار، ترس یا دعوا به خواب شبانه منظم عادت داد. به یاد داشته باشید، صبر و ثبات رفتاری والدین، مهم‌ترین عامل شکل‌گیری عادت خواب سالم است.

امروزه اینترنت بخش جدایی‌ناپذیر زندگی کودکان است؛ از آموزش و بازی گرفته تا ارتباط با دوستان اما همان‌طور که دنیای واقعی خطر دارد، دنیای مجازی هم بدون راهنمایی بزرگ‌ترها می‌تواند آسیب‌زا باشد، از محتواهای خشونت‌آمیز و ترسناک گرفته تا تبلیغات، قلدری آنلاین و اطلاعات نادرست. هدف والدین نباید «ممنوع کردن اینترنت» باشد، بلکه باید آموزش استفاده آگاهانه و امن از آن را یاد بدهند. در ادامه با روش‌هایی آشنا می‌شوید که به شما کمک می‌کند هم از کودک محافظت کنید و هم رابطه‌ای مبتنی بر اعتماد در فضای آنلاین بسازید.

تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

۱. گفت‌وگو به جای کنترل مخفیانه

بزرگ‌ترین اشتباه والدین این است که تصور می‌کنند کنترل پنهانی یا سخت‌گیری زیاد، کودک را ایمن می‌کند اما تحقیقات روانشناسی نشان داده‌اند کودکانی که با والدینشان درباره‌ی اینترنت گفت‌وگو می‌کنند، در برابر خطرات کمتر آسیب می‌بینند. پس

• با کودک درباره‌ی اینترنت حرف بزنید؛ بپرسید چه چیزهایی را دوست دارد و چه چیزهایی آزارش می‌دهد.
• بدون قضاوت یا ترس، به حرف‌هایش گوش دهید.
• توضیح دهید چرا بعضی محتواها مناسب سن او نیستند.

۲. استفاده از ابزارهای نظارت والدین

ابزارهای کنترل والدین (مثل Family Link برای اندروید یا Screen Time در آیفون) کمک می‌کنند زمان استفاده، نوع محتوا و سایت‌های قابل دسترسی را بر اساس سن کودک تنظیم کنید. از این ابزارها در شرایط خاص و تنها برای آموزش و حمایت استفاده کنید، نه تنبیه یا جاسوسی.
بگویید: «این تنظیمات رو می‌ذارم چون وظیفه‌من هست که ازت محافظت کنم، نه اینکه بهت شک دارم.»

۳. تعیین قوانین خانوادگی برای استفاده از اینترنت

داشتن چارچوب‌های واضح باعث کاهش درگیری و سردرگمی می‌شود. قوانین را به‌صورت مشارکتی بنویسید تا کودک احساس مالکیت و همکاری داشته باشد. مثلا قوانینی از قبیل موارد زیر تعیین کنید

• زمان مشخص برای استفاده از اینترنت (مثلاً بعد از انجام تکالیف)
• ممنوعیت استفاده از گوشی در اتاق خواب یا هنگام غذا
• اجازه ندادن به کودک برای اشتراک‌گذاری عکس، آدرس یا اطلاعات شخصی

۴. آموزش سواد رسانه‌ای

سواد رسانه‌ای یعنی یادگیری تفکر انتقادی در برابر محتوا ، اینکه هر چیزی در اینترنت درست نیست.
به کودک یاد دهید هر چیزی را که می‌بیند باور نکند، اگر مطلب یا تصویری او را ناراحت کرد، حتماً با شما در میان بگذارد و افراد در فضای مجازی همیشه همان کسانی نیستند که ادعا می‌کنند. همچنین می‌توانید از ویدیوها و کارتون‌های آموزشی مخصوص کودکان درباره‌ی امنیت اینترنت استفاده کنید.

۵. خودتان الگوی استفاده سالم باشید

کودک بیش از هر آموزش مستقیمی، از رفتار والدین الگوبرداری می‌کند. اگر والدین مدام در حال چک کردن گوشی باشند یا در زمان صرف غذا آنلاین باشند، کودک هم همین الگو را دنبال می‌کند. به جای این کار :

• در خانه «منطقه‌ی بدون موبایل» تعیین کنید (مثلاً سر میز غذا).
• درباره‌ی احساس خودتان در مورد شبکه‌های اجتماعی با کودک صادقانه صحبت کنید.

۶. ایجاد اعتماد دوطرفه

هدف از محافظت، ایجاد ترس نیست، بلکه ساختن رابطه‌ای امن برای گفت‌وگو در زمان خطر است.
وقتی کودک مطمئن باشد که در صورت بروز مشکل سرزنش نمی‌شود، به‌جای پنهان‌کاری، نزد شما می‌آید. بگویید: «اگر چیزی دیدی که اذیتت کرد، هر وقت خواستی بیا با هم درباره‌ش حرف بزنیم. قول می‌دم اول گوش بدم. دنیای دیجیتال پر از فرصت است، اما بدون راهنمایی، می‌تواند به منبع اضطراب و آسیب تبدیل شود.
برای محافظت از فرزندتان:

• گفت‌وگو را جایگزین کنترل کنید،
• قوانین خانوادگی روشن بنویسید،
• ابزارهای نظارتی را آگاهانه به کار ببرید،
• و از همه مهم‌تر، رابطه‌ای مبتنی بر اعتماد و احترام بسازید.

کودکی که یاد می‌گیرد با اینترنت آگاهانه، مسئولانه و بدون ترس رفتار کند، در آینده بزرگسالی می‌شود که از تکنولوژی برای رشد استفاده می‌کند، نه برای فرار.

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های والدین امروزی این است که چطور با فرزندشان صمیمی و مهربان باشند، بدون آن‌که کنترل رابطه را از دست بدهند. بسیاری از والدین وقتی به کودک «نه» می‌گویند، احساس گناه می‌کنند؛ گویی با رد کردن خواسته‌ی فرزندشان، عشق خود را زیر سؤال برده‌اند. اما در واقعیت، روانشناسی کودک تأکید می‌کند که مرزگذاری نشانه‌ی عشق و امنیت است، نه بی‌مهری.

گردآوری و تنظیم : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

چرا مرزگذاری برای کودک ضروری است؟

کودک در حال یادگیری دنیاست؛ او هنوز نمی‌داند چه چیزی درست یا امن است. پس مرزگذاری یعنی «عشق همراه با نظم»، نه کنترل یا سخت‌گیری. وقتی والدین مرز مشخص دارند، کودک احساس امنیت و قابل پیش‌بینی بودن محیط را تجربه می‌کند، یاد می‌گیرد برای دیگران هم احترام قائل شود و با گذر زمان، خودکنترلی و مسئولیت‌پذیری را درونی می‌کند.

چرا گفتن “نه” برای والدین سخت است؟

1. ترس از ناراحت شدن یا دور شدن کودک
2. احساس گناه بابت محدود کردن آزادی فرزند
3. تجربه‌ی دوران کودکی سخت و میل به جبران آن
4. فشارهای فرهنگی و مقایسه با والدین دیگر

اما یادمان باشد کودک به والد قاطع نیاز دارد، نه والد کامل. قاطعیت یعنی تصمیم گرفتن با آرامش، نه با خشونت.

چطور «نه» بگوییم بدون احساس گناه؟

۱. آرام، محترمانه و کوتاه بگویید : کودکان به توضیح طولانی نیاز ندارند؛ بلکه به ثبات لحن نیاز دارند. «می‌دونم دوست داری بیشتر بازی کنی، اما الان وقت خوابه.» . به خاطر داشته باشید لحن آرام‌تر از محتوای جمله تأثیرگذارتر است.

۲. احساس کودک را بپذیرید : پذیرش احساس به معنی موافقت با خواسته نیست. «می‌دونم ناراحتی چون دوست داشتی بستنی بخوری، ولی قبل از شام نمی‌خوریم.» به این ترتیب، کودک یاد می‌گیرد احساساتش محترم است، حتی وقتی نتیجه مطابق میلش نیست.

۳. قاطع ولی مهربان بمانید : قاطعیت یعنی ثبات در تصمیم. اگر هر بار تسلیم شوید، کودک یاد می‌گیرد با اصرار یا گریه می‌تواند مرزها را تغییر دهد. «می‌دونم برات سخته، اما تصمیمم عوض نمی‌شه. بعد از شام با هم بستنی می‌خوریم.»

۴. از قبل قوانین واضح تعیین کنید : مرزگذاری مؤثر وقتی نتیجه دارد که پیش از بحران گفته شود، نه وسطش. «قبل از رفتن به مغازه اسباب بازی فروشی ، یه اسباب‌بازی انتخاب می‌کنی، نه بیشتر.» این پیش‌بینی باعث کاهش بحث و مقاومت می‌شود.

۵. احساس گناه را بازتعریف کنید : احساس گناه یعنی «من مراقب رابطه‌ام هستم» نه اینکه باید از تصمیم درست خود برگردم. هر بار که به خاطر مرزگذاری احساس بدی کردید، به خودتان یادآوری کنید: «من با این کار دارم به فرزندم یاد می‌دم چطور خودش رو کنترل کنه.»

مرزگذاری سالم یعنی گفتن «نه» با عشق، احترام و ثبات. کودکانی که در محیط دارای مرز رشد می‌کنند، در آینده

• اعتماد‌به‌نفس بالاتری دارند،
• روابط سالم‌تری می‌سازند،
• و توانایی نه گفتن در موقعیت‌های خطرناک را خواهند داشت.

بنابراین، هر “نه”ی آرام و محترمانه، قدمی در جهت تربیت کودکی مسئول و امن است. محبت واقعی همیشه همراه با مرز است، چون عشقِ بدون مرز، کودک را سردرگم می‌کند.

دروغ گفتن در کودکان یکی از مسائل رایج والدگری است و بیشتر والدین با آن مواجه می‌شوند. اما آیا می‌دانید دروغ کودکان همیشه نشانه‌ی بدرفتاری یا مشکل شخصیتی نیست؟ روانشناسی رشد نشان می‌دهد که بسیاری از کودکان به دلایل طبیعی و رشد شناختی، گاهی حقیقت را مخفی می‌کنند یا داستان‌هایی می‌سازند.

گردآوری و تدوین : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان

دلایل رایج دروغ گفتن کودکان

۱. ترس از تنبیه : کودک ممکن است دروغ بگوید تا از عواقب رفتار اشتباه فرار کند. مثال: شکستن اسباب‌بازی و نترسیدن از توبیخ والدین.

۲. آزمایش مرزها : کودکان خردسال با دروغ گفتن، مرزهای حقیقت و خیال را می‌آزمایند. آن‌ها می‌خواهند ببینند چه چیزی پذیرفته می‌شود و چه چیزی نه.

۳. جلب توجه : برخی کودکان برای جلب توجه والدین یا نشان دادن توانمندی‌هایشان، داستان‌های اغراق‌آمیز می‌سازند.

۴. تقلید از دیگران : کودکان گاهی رفتار بزرگسالان یا دوستان خود را تقلید می‌کنند و بدون آگاهی، دروغ می‌گویند.

۵. رشد تخیل و تفکر انتزاعی : در سنین ۴ تا ۸ سال، کودکان بین واقعیت و خیال تمایز کامل ندارند؛ داستان‌ها و «دروغ‌های کوچک» بخشی از خلاقیت و رشد شناختی آن‌هاست.

چطور والدین باید واکنش نشان دهند؟

۱. آرامش خود را حفظ کنید: فریاد یا تنبیه شدید باعث می‌شود کودک دروغ بیشتری بگوید یا مخفی‌کاری کند.

۲. دلیل دروغ را بفهمید : با کودک صحبت کنید و علت دروغ را جویا شوید مثلا بپرسید «می‌تونی بهم بگی چرا داستان رو جور دیگه گفتی؟» این گفت‌وگو کمک می‌کند رفتار ریشه‌یابی شود.

۳. تمرکز روی رفتار، نه شخصیت : به جای گفتن «تو بچه بدی»، بگویید: «دروغ گفتن درست نبود، بیا روش درستش رو یاد بگیریم.» این روش به کودک می‌آموزد که رفتار اشتباه جدا از ارزشمندی خودش است.

۴. به صداقت پاداش دهید : هر بار که کودک حقیقت را بیان می‌کند، تشویق و تحسین واقعی کنید. این کار باعث می‌شود کودک ارتباط مثبت بین صداقت و امنیت را درک کند.

۵. الگوسازی صحیح : کودکان رفتار والدین را کپی می‌کنند. اگر شما راستگو، صادق و مسئولیت‌پذیر باشید، احتمال دروغ گفتن کودک کاهش می‌یابد.

۶. ایجاد فضایی امن برای بیان اشتباه : به کودک یاد دهید که اشتباه طبیعی است و بیان حقیقت خطرناک نیست. مثلا بگویید: «اگر اسباب‌بازی رو شکستید، بهم بگو تا کمک کنم درستش کنیم.»

دروغ گفتن در کودکان اغلب بخشی طبیعی از رشد شناختی و هیجانی است، نه لزوماً نشانه‌ی مشکل اخلاقی.

• والدین باید با آرامش، همدلی و تمرکز روی رفتار، نه شخصیت، واکنش نشان دهند.
• ایجاد فضای امن برای بیان حقیقت، الگوسازی صداقت و تشویق کودک، باعث می‌شود او یاد بگیرد حقیقت را بیان کند و اعتماد به والدین تقویت شود.

به یاد داشته باشید: هدف، تنبیه یا سرزنش نیست، بلکه آموزش صداقت و پرورش اعتماد هیجانی کودک است.