لجبازی یکی از رفتارهای رایج در کودکان خردسال است که معمولاً بین ۲ تا ۶ سالگی به اوج میرسد. در این دوره، کودک بهدنبال کشف «خود» و تجربهی استقلال است. بنابراین طبیعی است که در برابر خواستههای والدین مقاومت کند یا گاهی «نه» گفتن را بهعنوان ابزاری برای ابراز وجود به کار ببرد. نکتهی مهم این است که لجبازی همیشه نشانهی نافرمانی یا بیادبی نیست، بلکه بخشی از رشد طبیعی هیجانی و شناختی کودک است.
با این حال، اگر به درستی مدیریت نشود، ممکن است به درگیریهای روزمره، خشم والدین و اضطراب کودک منجر شود. در ادامه با روشهای علمی و مؤثر برای مدیریت لجبازی در این سنین آشنا میشویم.
تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان
چرا کودکان لجباز میشوند؟
در سنین پیشدبستانی، کودکان در حال یادگیری مفاهیمی مانند کنترل، انتخاب و استقلال هستند. وقتی کودک احساس کند هیچ اختیاری ندارد یا مدام مورد امر و نهی قرار میگیرد، ممکن است از طریق مخالفت و لجبازی واکنش نشان دهد. برخی دلایل شایع لجبازی عبارتاند از:
- خستگی، گرسنگی یا تحریک زیاد از محیط
- نیاز به توجه بیشتر از سوی والدین
- محدودیتهای زیاد یا ناهماهنگی در قوانین خانه
- الگو گرفتن از رفتارهای پرخاشگرانه بزرگسالان
- رشد طبیعی حس استقلال (ویژهی سالهای ۲ تا ۴ سالگی)
اصول برخورد با لجبازی
۱. آرامش خود را حفظ کنید
واکنش هیجانی و عصبانیت، لجبازی کودک را بیشتر میکند. کودکان کوچک بهجای منطق، به هیجانات والدین واکنش نشان میدهند. اگر والد خونسرد بماند، کودک هم زودتر آرام میشود. بهتر است چند نفس عمیق بکشید و اگر لازم بود، چند لحظه از موقعیت فاصله بگیرید.
۲. از قدرت انتخاب استفاده کنید
کودک در این سن به احساس کنترل نیاز دارد. به جای دستور دادن، گزینههای محدود و قابلقبول ارائه دهید: «میخوای اول مسواک بزنی یا اول لباس بپوشی؟» وقتی کودک احساس کند در تصمیمگیری شریک است، مقاومتش کمتر میشود.
۳. قوانین ساده و ثابت داشته باشید
کودک باید بداند چه چیزهایی قابل مذاکره نیست. مرزهای واضح و تکرار مداوم آنها باعث میشود احساس امنیت کند.
اما قوانین نباید زیاد و سختگیرانه باشند؛ کافی است چند قانون مشخص و قابلاجرا داشته باشید.
۴. زمان مناسب برای صحبت انتخاب کنید
هنگام اوج لجبازی یا گریه، توضیح دادن بیفایده است. ابتدا اجازه دهید کودک آرام شود، سپس در لحظهای آرام دربارهی رفتار او صحبت کنید. جملههایی مثل: «میدونم عصبانی بودی چون نمیخواستی از پارک بیای خونه. ولی وقت برگشتن بود.» همدلی را با مرز همراه میکند.
۵. رفتار مثبت را تحسین کنید
به جای تمرکز بر لجبازی، رفتارهای همکاریآمیز را فوری و مشخص تحسین کنید. «خیلی خوشم اومد که وقتی گفتم وقت رفتنه، خودت اومدی.» تشویق مثبت باعث تقویت رفتارهای مطلوب و کاهش مقاومت میشود.
۶. پیشبینی و برنامهریزی
کودکان وقتی از تغییرات ناگهانی غافلگیر میشوند، بیشتر مقاومت میکنند. بهتر است از قبل آنها را آماده کنید: «ده دقیقه دیگه وقت رفتنه، بعدش باید اسباببازیهاتو جمع کنیم.» پیشآگاهی، حس کنترل را افزایش میدهد و احتمال لجبازی را کاهش میدهد.
۷. الگوی رفتاری مناسب باشید
کودک از طریق مشاهده میآموزد. اگر والدین با آرامش و احترام مرز میگذارند، کودک نیز همین الگو را یاد میگیرد. برعکس، فریاد، تهدید یا تحقیر، رفتار مقابلهجویانه را تقویت میکند.
چه زمانی باید نگران بود؟
اگر لجبازی با پرخاشگری شدید، آسیب زدن به خود یا دیگران، یا نافرمانی مداوم همراه است، ممکن است نشانهی مشکلات عمیقتر رفتاری یا هیجانی باشد. در این موارد، بهتر است با روانشناس کودک مشورت کنید تا ارزیابی دقیقتری انجام دهد.
لجبازی در کودکان ۲ تا ۶ سال بخشی از مسیر طبیعی رشد استقلال است. با حفظ آرامش، ایجاد مرزهای ثابت، دادن انتخابهای محدود و تشویق رفتارهای مثبت میتوان این مرحله را با کمترین تنش پشت سر گذاشت. هدف اصلی در برخورد با لجبازی، تربیت کودک مطیع نیست، بلکه پرورش کودک خودکنترل، آگاه و دارای حس ارزشمندی است.