مغز انسان با میلیاردها نورون فعالیت میکند و ارتباط این سلولها از طریق جریانهای الکتریکی بسیار ظریف شکل میگیرد. تغییر در این الگوهای الکتریکی میتواند بر عملکرد شناختی، خلقوخو و حتی رفتار انسان تأثیر بگذارد. در سالهای اخیر، دانشمندان موفق شدهاند با روشهای نوینی مانند تحریک جریان مستقیم فراجمجمهای (tDCS) این فعالیتها را بهصورت هدفمند تنظیم کنند. این روش، یکی از غیرتهاجمیترین و ایمنترین تکنیکهای نورومدولاسیون است که در سراسر جهان بهسرعت در حال گسترش است.
تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس
tDCS چیست و چگونه کار میکند؟
tDCS (Transcranial Direct Current Stimulation) نوعی تحریک الکتریکی خفیف مغز است که در آن جریان ضعیفی (معمولاً بین ۱ تا ۲ میلیآمپر) از طریق دو الکترود بر سطح جمجمه اعمال میشود.
این جریان باعث تغییر در تحریکپذیری نورونها میگردد:
- قطب مثبت (آند) موجب افزایش فعالیت نورونی در ناحیه هدف میشود.
- قطب منفی (کاتد) فعالیت بیشازحد نورونی را کاهش میدهد.
نتیجه این فرایند، تعادل مجدد بین شبکههای مغزی و بهبود عملکرد شناختی یا رفتاری است، بدون نیاز به دارو یا روشهای تهاجمی.
tDCS برای چه اختلالاتی مفید است؟
مطالعات علمی نشان دادهاند که تحریک الکتریکی مغز میتواند در طیف وسیعی از اختلالات عصبی و روانی مفید باشد، از جمله:
- افسردگی: با فعالسازی ناحیه پیشپیشانی چپ (DLPFC)، tDCS به تنظیم خلق و کاهش علائم افسردگی کمک میکند.
- اختلال اضطراب: کاهش بیشفعالی آمیگدالا و افزایش کنترل شناختی از طریق نواحی قشری.
- پارکینسون و MS: بهبود کنترل حرکتی و کاهش لرزش یا سفتی عضلات.
- سکته مغزی: کمک به بازآموزی حرکتی و گفتاری پس از آسیب مغزی.
- اختلال وسواس (OCD): کاهش فعالیت مدارهای بیشفعال در لوب فرونتال و سینگولیت.
- اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD): افزایش تمرکز و کنترل شناختی در کودکان و نوجوانان.
- دردهای مزمن: مهار مسیرهای درد در سیستم عصبی مرکزی.
در برخی پژوهشها نیز مشخص شده که tDCS میتواند باعث افزایش حافظه کاری، سرعت پردازش ذهنی و تمرکز در افراد سالم شود.
جلسات درمانی چگونه انجام میشود؟
در هر جلسه، پزشک یا کارشناس نوروتراپی، محل دقیق قرارگیری الکترودها را با توجه به هدف درمان مشخص میکند. پوست سر با محلول نمکی یا ژل رسانا تمیز میشود تا جریان الکتریکی بهخوبی منتقل شود.
الکترودها توسط کلاه مخصوص یا بند الاستیکی روی سر فیکس میشوند و جریان برای حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه اعمال میشود. در طول درمان، فرد تنها احساس خفیفی از گزگز یا گرما در ناحیه تماس دارد که کاملاً طبیعی و بیخطر است. تعداد جلسات بسته به نوع مشکل متفاوت است، اما معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ جلسه برای رسیدن به نتایج پایدار توصیه میشود.
مزایای تحریک الکتریکی مغز (tDCS)
- غیرتهاجمی و بدون درد
در این روش هیچ برش یا تزریقی انجام نمیشود. - بدون عوارض دارویی و وابستگی
برای افرادی که نمیخواهند دارو مصرف کنند، گزینهای ایمن است. - قابل استفاده در سنین مختلف
از کودکان تا سالمندان میتوانند از آن بهره ببرند. - تکمیلکننده درمانهای دیگر
میتوان tDCS را در کنار نوروفیدبک، رواندرمانی یا دارودرمانی استفاده کرد. - افزایش انعطافپذیری مغزی (نوروپلاستیسیته)
این ویژگی باعث بهبود یادگیری، تمرکز و تنظیم هیجانی میشود.
چه کسانی نباید از tDCS استفاده کنند؟
- افرادی که در سر یا بدن خود ایمپلنت فلزی یا دستگاه تنظیم ضربان قلب (پیسمیکر) دارند.
- مبتلایان به صرع فعال یا تومور مغزی.
- کسانی که روی پوست سر خود زخم یا عفونت فعال دارند.
- بیماران مبتلا به بیماریهای پوستی شدید در ناحیه قرارگیری الکترودها.
تحریک الکتریکی مغز (tDCS) یکی از پیشرفتهترین روشهای نوین در حوزه علوم اعصاب است که به مغز کمک میکند خود را تنظیم کند، نه وابسته به دارو شود. اگر به دنبال روشی ایمن، علمی و اثربخش برای بهبود عملکرد ذهن، خلق یا تمرکز هستید، tDCS میتواند گزینهای هوشمندانه باشد، گامی در جهت بازآموزی مغز برای بازگشت به تعادل طبیعی خود.