خواب، برای رشد جسمی و روانی کودک به اندازه تغذیه و بازی اهمیت دارد. در طول خواب، مغز کودک استراحت میکند، یادگیریها تثبیت میشود و بدن رشد میکند. با این حال، بسیاری از والدین با چالشهایی مانند دیر خوابیدن، بیدار شدن مکرر، ترسهای شبانه یا بیقراری کودک مواجهاند. بر اساس پژوهشها، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از کودکان در دورهای از رشد خود دچار مشکلات خواب میشوند. شناخت دلایل و راهکارهای درست میتواند کیفیت خواب و آرامش خانواده را بهطور چشمگیری بهبود دهد.
تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان
نشانههای مشکلات خواب در کودکان
- دشواری در به خواب رفتن
- بیدار شدنهای مکرر در طول شب
- ترس از خوابیدن تنها یا تاریکی
- کابوسهای مکرر یا وحشت شبانه
- خواب سبک و ناآرام
- خوابآلودگی یا تحریکپذیری در طول روز
اگر این علائم مکرراً دیده شود و در عملکرد روزانه کودک تأثیر بگذارد، باید علتهای زمینهای بررسی شود.
چرا کودکان دچار مشکلات خواب میشوند؟
عوامل متعددی میتواند خواب کودک را مختل کند:
- عادتهای نادرست خواب: مثل استفاده از موبایل یا تلویزیون قبل از خواب.
- بینظمی در ساعت خواب: خوابیدن یا بیدار شدن در زمانهای متفاوت، ساعت زیستی بدن را بر هم میزند.
- اضطراب و نگرانیها: جدایی از والدین، تغییرات محیطی یا استرس روزانه میتواند منجر به بیخوابی شود.
- کافئین یا قند زیاد: مصرف نوشیدنیهای انرژیزا، شکلات یا خوراکیهای شیرین در ساعات پایانی روز.
- ترسهای رشدی: در کودکان خردسال، ترس از تاریکی یا هیولاها شایع است.
راهکارهای کاربردی برای والدین
۱. ایجاد روتین منظم خواب
بدن کودک به نظم و پیشبینیپذیری نیاز دارد.
- ساعت خواب و بیداری هر روز یکسان باشد، حتی در آخر هفتهها.
- قبل از خواب، فعالیتهای آرامشبخش مثل مطالعه کتاب یا گوش دادن به موسیقی ملایم انجام دهید.
نکته اساسی این است که حداقل یک ساعت قبل از خواب استفاده از موبایل، تلویزیون یا تبلت قطع شود. نور آبی این وسایل ترشح ملاتونین (هورمون خواب) را مختل میکند.
۲. محیط خواب آرام و ایمن
- اتاق باید تاریک، خنک و بیصدا باشد.
- از چراغ خواب ملایم در صورت نیاز استفاده کنید.
- تخت فقط برای خواب باشد، نه برای بازی یا تماشای تلویزیون.
۳. کاهش اضطراب شبانه
اگر کودک از تنها خوابیدن میترسد، ابتدا مدتی در کنار او بمانید و به مرور فاصله بگیرید. مثال: چند شب کنارش بنشینید، سپس از کنار در اتاق برایش بخوانید، و بعد فقط خداحافظی کنید. این روند تدریجی به کودک احساس امنیت میدهد.
۴. مدیریت کابوسها و وحشت شبانه
کابوسها معمولاً در نیمه دوم شب و وحشتهای شبانه در ابتدای خواب رخ میدهند.
- کودک را بلافاصله بغل کنید و با صدای آرام اطمینان دهید که در امان است.
- درباره محتوای ترسناک کابوس زیاد صحبت نکنید تا تثبیت نشود.
- برای پیشگیری، از برنامههای تلویزیونی یا بازیهای ترسناک در ساعات عصر پرهیز کنید.
۵. تشویق رفتار مثبت خواب
وقتی کودک در زمان مشخص به تخت میرود یا شب را بدون بیداری میخوابد، تحسینش کنید. «خیلی خوبه که امشب بهموقع خوابیدی و خودت توی تخت موندی!» این تحسین، انگیزهاش را برای تکرار رفتار درست افزایش میدهد.
۶. تغذیه و فعالیت روزانه
فعالیت بدنی در روز (بازی، پیادهروی، دویدن) به تخلیه انرژی کمک میکند. در مقابل، خوردن غذاهای سنگین یا شیرین نزدیک زمان خواب باعث بیقراری میشود.
چه زمانی باید با متخصص مشورت کرد؟
اگر مشکلات خواب بیش از سه هفته ادامه یابد یا با علائمی مانند خروپف، توقف تنفس، ترسهای شدید یا خوابگردی همراه باشد، لازم است با روانشناس یا پزشک کودک مشورت کنید. مشکلات خواب گاهی نشانه اضطراب یا اختلالات رشدی دیگر است و درمان زودهنگام بسیار مؤثر خواهد بود.
خواب کافی و باکیفیت، پایه سلامت روان، یادگیری و رشد کودک است. والدین میتوانند با روتین منظم خواب، محیط آرام، کاهش اضطراب شبانه و الگوی رفتاری مناسب، مشکلات خواب را تا حد زیادی کاهش دهند. کودکی که خوب میخوابد، شادتر، آرامتر و یادگیرندهتر است و خانوادهای که خواب آرام دارد، روزهای بهتری خواهد داشت.