بازی برای کودک فقط سرگرمی نیست؛ زبان رشد، یادگیری و تجربهی زندگی است. از طریق بازی، کودک جهان اطرافش را کشف میکند، روابط را میآموزد، احساساتش را تنظیم میکند و مهارتهای شناختی و اجتماعی خود را گسترش میدهد.
در واقع، بازی کار کودک است، مهمترین راهی که از طریق آن میتواند فکر کند، احساس کند و رشد کند.
تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس کودک و نوجوان
چرا بازی تا این حد مهم است؟
بازی، پایهی رشد همهجانبهی کودک است. در جریان بازی، مغز کودک فعال میشود، ارتباطات عصبی جدید شکل میگیرد و مهارتهای فکری و هیجانی تقویت میشود.
از نظر شناختی:
کودک از طریق بازی، مهارتهای حل مسئله، تمرکز، خلاقیت و حافظه را تمرین میکند. وقتی لگو میچیند، پازل حل میکند یا وانمود میکند پزشک است، در واقع در حال یادگیری قوانین، ترتیب و علت و معلول است.
از نظر هیجانی:
بازی به کودک کمک میکند احساساتش را بشناسد و بیان کند. در بازیهای وانمودی (مثلاً نقش پدر یا معلم را بازی میکند)، کودک احساس قدرت، کنترل و امنیت را تجربه میکند و با ترسها و اضطرابهایش روبهرو میشود.
از نظر اجتماعی:
در بازیهای گروهی، کودک یاد میگیرد نوبت بگیرد، همکاری کند، شکست را تحمل کند و برای رسیدن به هدف مشترک تلاش کند. این مهارتها پایهی روابط سالم در آینده هستند.
مراحل رشد بازی در کودکان
بازی نیز مانند زبان و تفکر، مراحل رشد خود را دارد:
- بازی انفرادی (۰ تا ۲ سال): کودک بیشتر با بدن و اسباببازیهای ساده مشغول میشود. لمس، صدا و حرکت ابزار یادگیری او هستند.
- بازی موازی (۲ تا ۳ سال): کودک کنار دیگران بازی میکند، اما هنوز تعامل مستقیم ندارد. او در حال یادگیری مشاهده و تقلید است.
- بازی تعاملی (۳ تا ۵ سال): کودک با دیگران همکاری میکند، نقش میگیرد و قوانین بازی را میپذیرد. بازیهای گروهی و تخیلی در این دوره شکوفا میشوند.
- بازی سازمانیافته (۵ سال به بعد): کودک قادر به پیروی از قوانین پیچیدهتر است و از رقابت یا بازیهای فکری لذت میبرد.
نقش والدین در تقویت یادگیری از طریق بازی
۱. حضور فعال بدون کنترل
به جای هدایت مستقیم بازی، مشاهدهگر و همبازی مهربان باشید. اجازه دهید کودک خودش بازی را هدایت کند. این کار حس استقلال و خلاقیت را تقویت میکند.
۲. فراهم کردن محیط غنی از فرصتهای بازی
لازم نیست اسباببازی گرانقیمت تهیه کنید. اشیای ساده مثل مقوا، قاشق، سنگ و پارچه میتوانند دنیایی از تخیل را بسازند.
۳. تشویق بازیهای حرکتی
بازیهای بدنی مانند دویدن، بالا رفتن یا پریدن باعث تقویت هماهنگی، اعتمادبهنفس و تخلیه انرژی میشود. فعالیتهای حرکتی پایهی رشد شناختی نیز هستند.
۴. اجازه برای وانمود کردن
بازیهای تخیلی، ابزار مهمی برای رشد شناختی و هیجانیاند. کودک در این بازیها نقش بزرگسالان را تمرین میکند و دنیای درونیاش را بهتر میفهمد.
۵. استفاده از بازی برای آموزش
بازی میتواند وسیلهای برای یادگیری مفاهیم آموزشی باشد — مثل شمارش با مهرهها، یادگیری رنگها با نقاشی یا شناخت احساسات با داستانگویی.
تأثیر بازی بر سلامت روان
تحقیقات نشان میدهد کودکانی که فرصت کافی برای بازی آزاد دارند، کمتر دچار اضطراب، پرخاشگری یا افسردگی میشوند. بازی، راه طبیعی تخلیه تنش و تنظیم هیجانهاست. وقتی کودک با اسباببازیاش حرف میزند یا صحنهای خیالی را بازسازی میکند، در واقع در حال درمان خودش از طریق تخیل است.
بازی برای کودک همانقدر ضروری است که تغذیه و خواب. از طریق بازی، کودک میآموزد، احساساتش را پردازش میکند و دنیای درونیاش را میسازد. نقش والدین و مربیان این است که فضایی امن، آزاد و غنی فراهم کنند تا بازی به تجربهای لذتبخش و سازنده تبدیل شود. کودکانی که فرصت بازی دارند، نهتنها شادتر، بلکه توانمندتر، خلاقتر و سازگارتر نیز رشد میکنند.